Warszawa, XVII-wieczny „Gościniec” Adama Jarzębskiego i rekonstrukcje Tomasza Kulsa

Józef Ignacy Kraszewski w XIX wieku pisał w „Kopciuszku” o Warszawie tak: „Poczciwa Warszawa jest często dobroduszna i łatwowierna, choć oba te przymioty drogo opłaca”, a nie był przecież świadkiem większości historycznych i politycznych katastrof (a czasem po prostu zmian), które dotknęły miasto. Pożary, przebudowy, szwedzki potop, powstania narodowe, wojny światowe, powstanie w getcie, powstanie warszawskie i inne mniejsze lub większe wydarzenia lub procesy, które zmieniały, dekonstruowały, a w dalszej perspektywie także kształtowały tkankę miasta – zarówno architektoniczną, jak i urbanistyczną jej warstwę. Trudno zajrzeć dziś za kurtynę historii i odtworzyć wygląd miasta z przeszłości. Ale na szczęście mamy specjalistów i pasjonatów, którzy uchylają jej rąbka. Mamy też wydawnictwa, które decydują się pokazać wyniki ich prac szerszej publiczności. Przedstawiam Państwu zatem wnikliwą i pięknie wydaną pracę Tomasza Kulsa, architekta i rekonstruktora architektonicznego (termin nie do końca oficjalny, ale adekwatny) – „Warszawa szlakiem „Gościńca” Adama Jarzębskiego. Rekonstrukcja miasta z roku 1643 w 25 obrazach”.

Publikacja to zbiór dobrze napisanych i popartych znakomitymi dowodami (w postaci źródeł i opracowań historycznych), tekstów na temat architektury i urbanistyki XVII-wiecznej, a więc dosłownie i w przenośni – przedpotopowej – Warszawy. Całość wzbogacona została profesjonalnymi, pieczołowicie przygotowanymi przez długie miesiące, prawdopodobnymi rekonstrukcjami co ciekawszych zabytków i miejsc miasta. Ich dobór warunkowany był treścią „Gościńca”, wierszowanego przewodnika po Warszawie autorstwa Adama Jarzębskiego – nadwornego muzyka i kronikarza króla Władysława IV.

Koncepcja książki Tomasza Kulsa opiera się niezmiernie ciekawym, ale też jak się domyślam, czasochłonnym i wyczerpującym pomyśle odtworzenia wizerunku miasta, którego niemal nie da się odtworzyć. Ze strzępków danych, które kryją biblioteki, archiwa i galerie, a więc książek, archiwalnych map, obrazów, rycin, planów i rzutów budowli, a także fotografii, autor na nowo odkrywa przed czytelnikiem Warszawę z czasu tuż przed tym, gdy Szwedzi zamienili ją w kupę gruzu. Gruzu, który do dziś, od czasu do czasu, ujawniają obniżone latem wody Wisły.

Zamieszczone w książce modele poszczególnych fragmentów miasta powstawały podczas wieloetapowego procesu – począwszy od przeanalizowania historycznej ikonografii i źródeł pisanych, poprzez ustalenie chronologii zmian architektonicznych obiektów, wykonanie rekonstrukcji, modelowanie 3D aż po teksturowanie modelu (nadanie mu kolorów, tekstury, detali) i tzw. proces postprodukcji (ręcznych poprawek szczegółów). W gotowej książce czytelnik znajdzie więc głównie efekt końcowy tych prac, ale także bogaty materiał historyczny – ryciny, reprodukcje obrazów, mapy, plany, rzuty, fotografie, fragmenty „Gościńca” i wiele innych skarbów. Jedynymi elementami tej pięknie wydanej publikacji, które godzą w moje poczucie estetyki, są „doklejane” czasem do modeli postacie ludzkie, czasem zwierzęta, pojazdy. Moim zdaniem odbierają przedstawieniom naturalności. Ale może to tylko mój niezbyt przychylny stosunek do XVII wieku z całym dobrodziejstwem (przekleństwem?) jego inwentarza…

Jako historyczka i niedoszła warsawianistka z niedokończonym doktoratem, jestem naprawdę zachwycona możliwością zajrzenia pod płaszcz aż tak dawnej stolicy. I choć w historii Polski wiek XVII – z całym swoim chaosem, rubasznością, sarmatyzmem i wojnami – mógłby dla mnie nie istnieć (to trochę takie stulecie niekończącego się roku 2020), to cieszę się możliwością uchylenia tych zamkniętych do tej pory drzwi. Na księgarnianych i bibliotecznych półkach znajdziemy mnóstwo albumów poświęconych Warszawie, ale głównie są to publikacje o mieście XIX lub XX-wiecznym. Drobiazgowo opracowana i pięknie wydana przez Skarpę Warszawską publikacja Tomasza Kulsa udostępnia tę, nietajemną przecież, wiedzę szerszemu niż naukowe i specjalistyczne gronu odbiorców.

Dodatkowe informacje:

Wywiad z autorem: https://www.skarpawarszawska.pl/aktualnosci/jestem-chyba-prekursorem-wywiad-z-tomaszem-kulsem,188.html

„Gościniec” Jarzębowskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej: https://polona.pl/item/adama-jarzebskiego-gosciniec-albo-opisanie-warszawy-1643-r,OTY3ODE4NTU/12/#info:metadata 

Tomasz Kuls, „Warszawa szlakiem „Gościńca” Adama Jarzębskiego. Rekonstrukcja miasta z Roku 1643 w 25 obrazach”

Wydawnictwo Skarpa Warszawska

Liczba stron: 200

Ocena: 5,5/6